Air Midwest Beechcraft 1900D Kazası

       8 Ocak 2003 günü Air Midwest firmasının Beechcraft 1900D uçağı 5481 sefer sayılı uçuşunu yapmak için havalanıyor. Uçak, kalkıştan sadece 37 saniye sonra yere çakılıp 19 yolcu ve 2 pilotun hayatını kaybetmesine sebep oluyor.

        Bu kazayla ilgili detaylı yazıya geçmeden önce bilmeyenler için uçağın ağırlık merkezinin ve stall olayının ne olduğunu açıklayayım. 

Stall: Stall, basit olarak, uçağın havada tutunamaması olayına denir. Bu durum uçağın havada kalması için gereken hız limitinin altına düşüp ağırlık kuvveti > kaldırma kuvvetine yol açarak meydana gelebilir. Veya uçağın burnu fazla dikildiğinde, hücum açısı –angle of attack- (uçağın yer ile yatay doğrultuda yaptığı açı) artarak uçağın havada tutunamamasına sebep olur. Bunu biraz açarsak havanın, uçağın kanatlarına resimdeki gibi düzgün bir şekilde gelmesi gerekmektedir. 

                               

Böylece kanadın üst kısmına göre alt kısımda yaratılan yüksek basınç uçağı havalandırır. Fakat uçağın burnu gereğinden fazla yukarı dikildiğinde angle of attack açısı artar ve kanat üzerinden geçen hava akımı bozulur. Düzgün bir hava geçişi olmayınca uçak havada tutunamaz ve düşmeye başlar.

Kanatın yer ile açısı ne kadar artarsa hava akımı da bozulur

Ağırlık Merkezi: Uçağın dengede durduğu merkezdir. Yakıt miktarı, yolcu sayısı, bagaj yükü gibi ağırlığı etkileyen etmenlere göre yeri değişebilir. Her uçağın ağırlık merkezinin belirlenmiş limitleri vardır. Eğer ağırlık merkezi bu limitin dışına çıkarsa uçağın dengesi bozulur. Bunu engellemek için ağırlık merkezinin kaydığı tarafın zıt yönüne ağırlık eklemek veya o yönden ağırlık eksiltmek gerekir. 

Sarı nokta uçağın ağırlık merkezi

       8 Ocak 2003 Çarşamba günü, ABD’nin Kuzey Karolina eyaletinden Güney Karolina’ya gitmek üzere Charlotte / Douglas Uluslararası Havalimanında, Beechcraft 1900D uçağı hazır bulunuyor. 25 yaşındaki kaptan pilot Katie Leslie ve 27 yaşındaki 2. pilot Jonathan Gibbs güzel bir havada yaklaşık 30 dakikalık kısa bir uçuş için uçaklarına doğru hareket ettiler; o günün son günleri olduğunu bilmeden. 

       19 kişilik kapasiteye sahip Beechcratf 1900D tipi uçağın tüm biletleri satılmıştı. Yolcular, bagajlarını bırakıp uçağı doldurmaya başladılar. Bagaj ekibi, uçağın arka kısmındaki kargo bölümüne yükleri doldurmaya başlıyor. Fakat o gün daha öncekilerden daha ağır bir yükün uçağa yüklendiğini düşündüler. Hemen bunu pilota bildiriyorlar. Uçağın kalkışından önce bazı hesaplamaları yapmak yardımcı pilotun görevlerindendir. Bu uçaktaki yardımcı pilot Jonathan Gibbs de bu görevlerinden biri olan uçağın ağırlık merkezini hesaplıyor. Bu hesaplamayı yaparken uçağın ağırlığını etkileyecek parametreleri hesaba katmak zorunda. Yolcuların ağırlığını hesaplamak için önceden belirlenmiş standart bir değeri yolcu sayısıyla çarpacak. Ama yolcular, bu değerin oldukça üzerinde de olabilir. Hesabını yapan ikinci pilot ağırlık merkezinin limitlerin dışına çıkmadığı sonucuna vararak tüm bagajı uçağa yükletiyor. Kaptan pilot Katie Leslie de kalkış öncesi yapması gereken kontrollerini tamamladıktan sonra kemerlerini bağlıyor ve uçak kalkışa hazır.

       Kuleden kalkış iznini alan pilotlar, uçağı harekete geçiriyorlar. Pistte hızlanan uçak havalanmaya başladığında ise ters bir durum meydana geldi. Uçağın burnu normalden çok daha fazla bir açıda havaya doğru dikiliyor. Stalla yakalanan uçak sola doğru yatarak hızla düşmeye başlıyor. Pilotlar uçağı kontrol etmek için ellerinden geleni yapsalar da uçak hava alanındaki bir hangarın üzerine düştü. Dahası, içi yakıtla dolu olan uçak patlayarak büyük bir yangın başlattı. Ne yazık ki tüm yolcular ve iki pilot hemen oracıkta hayatlarını kaybettiler. 

       Aşağıdaki videoda kazanın simülasyondaki canlandırılmasını izleyebilirsiniz.

       Kara kutu kayıtlarından tespit edilen pilotların son sözleri ise (çevirebildiğim kadarıyla) şunlar oluyordu:

Kaptan Pilot: Kalkış gücüne geçelim lütfen.

İkinci Pilot: Güç ayarlandı.

İkinci Pilot: Çapraz kontrol 80 Knot

İkinci Pilot: V-Bir V-R  (Kalkışın iptal edilemeyeceği hıza ulaşıldığını belirten terim)

İkinci Pilot: V-İki (Güvenli kalkış için gereken hıza ulaşıldı)

İkinci Pilot: Pozitif oran.

Kaptan Pilot: İniş takımlarını kaldır.

(İniş takımlarının kapanırken çıkardığı ses)

İkinci Pilot: Ne?

Kaptan Pilot: Yardım et!

Kaptan Pilot: Tutabildin mi?

İkinci Pilot: OH, # (sanırım küfür ediyor)

Kaptan Pilot: Aşağı it!

İkinci Pilot: OH, #

(İniş takımı uyarı sesi geliyor)

(Stall uyarı sesi geliyor)

Kaptan Pilot: Burnu aşağı it! (Bağırarak)

Kaptan Pilot: Ahh! (Bağırarak)

Kaptan Pilot: Aman tanrım!

Kule: Air Midwest 5481 için acil durum!

(Stall uyarı sesi kesiliyor)

Çarpışma gerçekleşiyor.

       Kazayı incelemeye gelen müfettişler kazanın nedenini öğrenmek için deliller aramaya koyulurlar. Yakıt deposuna ait bir kapak kalkış sırasında uçağın pervanelerine çarpmış ve kazaya sebep olmuş olabilir. Ama olayı daha ayrıntılı incelediklerinde uçağın düşme sebebinin bu olmadığı ortaya çıktı. 

       Pistte kalkış için beklenirken, ondan hemen önce bir Bombardier uçağı kalkış yapmıştı. Uçak, Bombardier uçağının kalkışı sırasında oluşan bozuk hava akımına kapılıp düşmüş olabilirdi. Bu fikri incelemeye başlayan müfettişler İki uçağın tam olarak aynı rotada gitmediğini tespit edip bu iddiayı da çürüttüler.

     Peki, Beechcraft 1900D uçağını düşüren olay ne?

Yunuslama (Pitching) Hareketi
Arka kısımdaki siyah boyalı yüzeyler ise elevatörler

     Uçağın burnunu aşağı ve yukarı hareket ettirmesine yunuslama hareketi (pitching) denir. Pilotun bunu yapabilmesi için kuyruk kısmındaki elevatörleri, (irtifa dümeni) kumandayı ileri geri hareket ettirerek aşağı ve yukarı hareket ettirmesi gerekmektedir. Elevatörler ile lövye arasındaki bağlantıyı sağlayan kablolardan birinin olması gerekenden daha kısa olduğu anlaşıldı. Bu yüzden elevatör, hareketini rahat bir şekilde yapamıyordu. Uçağın kalkış anında düşmüş olması da kazanın bu yüzden gerçekleştiği ihtimalini güçlendiriyor. 

Elevatör - Lövye bağlantısı

        Bunu soruşturan yetkililer elevatörün bakımını yapan teknisyenlerin ifadelerini alıyorlar. Ortaya çıkan sonuç korkunç. Taşeron firmalardan gelen teknisyenler bu uçak üstünde deneyimli kişiler değillerdi. Daha kötüsü 25 aşamadan oluşan elevatör bakımının 9 aşamasını atlayarak yapmışlardı. Onlar için görünürde bir sorun yoktu.

       Kazanın nedeni belli olmuş gibi görünse de müfettişlerin aklını kurcalayan önemli bir sorun vardı? Kalkıştan önce pilotlar, kontrol dümenlerini test etmişlerdi; ayrıca uçak bu şekilde daha önce uçmuş ve bir sorun olmamıştı.

       Peki, bu sefer uçak niye çakıldı?

       Uçaklar yolculuk için en güvenli araçlardır. Eğer bir uçak düşmüşse çok büyük ihtimalle birden fazla sorun aynı anda meydana gelmiş demektir.

       Bu uçakta da tek sorun elevatörler değildi. Yazının başında görevlilerin bagaj yükünün ağırlığıyla ilgili pilotları uyardığını söylemiştik. Pilot yaptığı hesapta bir problem olmadığını saptamıştı. Yetkililer ise ağırlığı bir de kendileri hesapladılar. Uçak olması gerekenden 250 – 300 kg daha ağırdı. Bagajların uçağın arka kısmına yüklendiğini de düşünürsek uçağın belirlenmiş ağırlık merkezi noktası bagaj yükünden dolayı arka kısma doğru limit dışına çıkmıştı. Yani ikinci pilot ağırlık merkezini yanlış hesapladığı andan itibaren uçağın düşeceği kesinleşmişti. 

Uçağın kalktığı pist ve düştüğü yer

       Kalkış sırasında uçağın arka kısmı daha ağır olduğundan burun yukarı dikilmiş; kanatlar kaldırma kuvveti için gereken hava akımını alamayınca stall meydana gelmişti. Elevatörlerin de randımanlı çalışmaması neticesinde pilot burnu düzeltememiş uçak yerdeki hangara çarpmıştı. Buradaki bir ayrıntı da 25 yaşındaki pilot düşmeyi engelleyemeyeceğini anladığında uçağı yerdeki insanlara zarar vermeyecek bir yöne çekmeye çalışmış. Nitekim bunu da başarmıştı. Kazada sadece yerdeki bir kişi hafif yaralandı.

     Kazadan sonra Beechcraft gibi küçük yolcu uçaklarının ağırlık konusunda her zaman bir risk taşıdığı anlaşıldı ve ağırlık konusunda yeni düzenlemeler yapıldı. Bakım hatalarının önünü kesmek için bakım yapan firmalara yapılan denetimler artırıldı. Koyulan bu kurallar kazada ölen 21 kişiyi geri getirmese de bundan sonraki uçuşlarda bu tür olayların yaşanmasına engel olacaklardı. Blogumuzun başlığındaki “havacılık kuralları kanla yazılmıştır” sözü de zaten buradan çıkmaktadır.